تکنیک های دیوار نگاری
مهم ترین تکنیک های دیوار نگاری در دوره زند وقاجار که در ادامه سبک وشیوه دوره صفویه رونق یافت ، هر یک در ادامه تکنیک های نقاشی دیواری وکاشی کاری که بیشترین بخش دیوار نگاری را به خود اختصاص داده اند آثاری را خلق کرده اند . موضوعاتی چون نقوش اسلیمی وختایی وگل های مختلف شاه عباسی و…..با ترکیب گل های سرخ ريال زنبق ونرگس شیوه ای را در نقاشی دیواری به وجود آوردند که بسیار متاثر از کاخ های دوره صفویه است .خص.صاً آثار نقاشی دیواری ارگ ودیوانخانه وکلاه فرنگی که شدید متاثر از کاخ عالی قاپو اصفهان است ونقاشی های دیواری بقعه هفت تنان متاثر از شیوه نقاشی دیواری کاخ چهل ستون اصفهان با موضوعات انسانی است .
نقاشی های دیواری
نقاشی های دیوار ی در دوره صفویه بر اساس آثار موجود در کاخ ها وخانه های این دوره به چند شیوه تقسیم می شوند :
۱-نقاشی تصویری روی دیوار با لایه تدارک قرمز با روش آب رنگ جسمی وشفاف .
۲-نقاشی های تصویری روی دیوار بدون لایه تدارکی قرمز با روش آب رنگ جسمی وشفاف
۳-نقاشی های تصویری رنگ وروغن با لایه تدارکی قرمز که خود به شرح زیر تقسیم بندی می گردند :
الف :نقاشی های رنگ وروغن با سبک وشیوه نسبتاً ایرانی با نشانه هاییاز سبک هندی .
ب: نقاشی های رنگ روغنی تصویری با لایه تدارکی قرمز با سبک تقریباً هندی ونشانه هایی از سبک ایرانی .
ج: نقاشی های تصویری رنگ روغنی با لایه تدارکی قرمز با سبک و شیوه اروپایی.
۴-نقاشی های رنگ روغنی تصویری بدون لایه تدارکی قرمز با سبکشیوه اروپایی .
۵-سبک دیگر این گونه نقاشی ها ی دیواری ، تزئینات نقاشی گل وبته ای وحیوانی تشعیری که اصلاً جهت تزئینات حواشی کتاب بوجود آمده وروی دیوار نیز به همین منوال به اندازه بزرگ تر در حاشیه های معماری ومقرنس وگره سازی (رسمی بندی ها ) دیده می شوند .این قبیل تزئینات خود به شرح زیر تقسیم بندی می شوند :
الف: تزئینات نقاشی تشعیری با رنگ آبی لاجوردی نسبتاً روشن روی زمینهسفید مانند تزئینات نقاشی روی زمینه سفید هارونیه ومنزل سوکیاسیان در جلفا اصفهان .
ب: تزئینات نقاشی تشعیری با رنگ قرمز روشن زمینه سفید (گل سفید ) مانند تزئینات همین نوع در منز ل سوکیاسیان
ج : تزئینات نقاشی تشعیری ا رنگ قرمز روشن روی سفید ( گل سفید ) .
د: تزئینات نقاشی تشعیری با رنگ قرمز سیر روی زمینه قهوه ای روشن .
۶- تزئینات نقاشی گل وبته ای روی زمینه ای از طلا ، مانند تزئینات نقاشی همین نوع در تالار اشرف وکلیسای وانک .
۷- تزئینات نقاشی با طلاکاری برجسته وگود ( تهیه وتدارک لایه چینی با رنگ ویا لایه قطور گچبری به قطر نیم سانت جهت چسبانیدن طلا روی آن ) مثل طلا کاری های کاخ چهل ستون .
۸-تزئینات نقاشی تذهیبی گل وبته ای اسلیمی وتصویری روی سطح صاف وزمینه کنده کاری شده به قطر یک میلیمتر (کشته بری ) گاهی نیز زمینه کنده کاری ورنگ آمیزی می شده است مانند بیشتر نقاشی های کاخ عالی قاپو ومنزل پیر نیا در نایین که بهترین نمونه از این نقاشی بوده وبه اوج درجه هنری خود رسیده است .
۹-تزئینات نقاشی روی چوب که نمونه های بسیاری از آن خصوصاً در دوره قاجاری نیز رواج داشته است . این نوع نقاشی روی چوب دارای لایه تدارکی چسب حیوانی وگچ می باشد . این تزئینات در اکثر مواقع روی آلت ولقط در ها را زینت می دهد . مانند سقف های چوبی دوره صفویه در اصفهان چون کاخ چهل ستون ، عالی قاپو وخانه های دوره ی قاجاریه.
۱۰-تزئینات نقاشی گل وبته ای بسیار ظریف که قبلاً طرح های آن روی لایه رویه ی گچ کنده می شده وبعداً به وسیله مخلوطی از رنگ وگچ پشت گرمایی نرم عسلی ( مخلوط گچ با آب به نسبت معین ومخصوص ) پر می شده است . این قبیل نقاشی ها را تخمه در آوری می نامند .
الف: تزئینات نقاشی که طرح های آن روی زمینه گچی کنده کاری می شده وسپس همان طوری که ذکر گردید با مخلوط گچ ورنگ پر می شده است .
ب : تز ئینات گچی گل برگی برجسته که روی بستری رنگین (گچ + رنگ ) کار شده است که بخشی از اتاق سوگلی کاخ ارگ کریم خان بدین شیوه احتمالا”بر جسته کاری شده است .شیوه ی نقاشی ها ی دیواری زندیهاحتمالا”به این شکل بوده که بر پوشش آستر دیوار اتاق ها که از سیم گل میباشد ، لایه ای از گچ صیقلی شده کشیده اند . برای مشخص کردن طرح ها به قلم گیری ظریف با مرکب مشکی اقدام شده است . سپس برای برجستگی دادن به رنگ های طلایی اقدام به لایه چینی شده است ودر آخر در نهایت دقت ومهارت به رنگ آمیزی طرح ها پرداخته اند .
سابقه استفاده از رنگ وروغن در نقاشی اروپا به گذشته ای دور بر می گردد وهنر مندان یونان وروم با آن آشنا بوده اند .به طور دقیق مشخص نیست که این روش از چه زمانی در نقاشی ایرانی به کار گرفته شده است . یکی از نقاشان دربار شاه تهماسب که در ایجاد دیوار نگاره های بنای چهل ستون قزوین ، نقش بسزایی داشته ، مظفر علی بوده است ، این هنر مند با نقاشی رنگ وروغنی آشنایی کامل داشته است . چنان که شاگرد وی صادقی بیک افشار در رساله ای که تحت عنوان (قانون الصور ) نوشته ، استاد خود را چنین معرفی نموده است
به تمثال کسی کردی چو رغبت چنانش ساختی کز اصل صورت
نیارستی کسی فرقی نهادن مگر از جنبش واز ایستادن …..
به نقاشی چو سر دادی قلم را نمودی نوبت دیگر ارم را
دلیری را چودادی صورت از نقل تهور مومیایی جسته از عقل
به رنگ وروغنش هر که نظر بود صفا را از حیا خون جگر بود
به آیین غلامی مدتی چند شدند در شیوه خدمت کمر بند ….
چو نام نامی آن پیر سرور شدم بر کشور این فن مظفر
به خاطر ویژ گی های خوبی که نقاشی رنگ وروغن داشت از آن جمله : آسان بودن روش کار وهم چنین قدرت پوشش رنگ ، مورد پذیرش نقاشان ایرانی قرار گرفته وکم کم جایگاه مهمی را در نقاشی ایرانی ، مخصوصاً دیوار نگاری به خود اختصاص داد . این شیوه کم کم گسترش بیشتری یافت تا جایی که در دوره قاجار اکثر نقاشی ها چه بر بوم پارچه ای وچه بر دیوار به این روش ساخته می شدند وبرای سهولت بیشتر کار بوم های بزرگ را مطابق به فرم معماری می ساختند وپس از نقاشی آن را در جای خود نصب می کردند وبه همین دلیل است که بسیاری از تابلوهای دوره قاجاری را با فرم قوس بالای آن برای قرار گرفتن در طاقچه ها می بینیم .
تکنیکی که در آن شفافیت ودرخشش رنگ ها بسیار بیشتر وجلای رنگ بسیار زیبا تر از تکنیک رنگ وروغنی است . اما تاثیر نقاشی غرب در نشان دادن طبیعتی که به چشم می آید باعث گردید که کم کم رونق این شیوه بیشتر شود وبدین وسیله حجم وبعد سوم را نشان دهند .
بدین ترتیب هر چه از دوره صفویه جلوتر می آییم توجه به طبیعت وچهره پردازی در آثار بیشتر می شود . خصوصاً که پادشاهان حتماً جهت حفظ عظمت وشکوه دربار وهم چنین ارضاء حس خود خواهی که به شدت در آن ها موج می زد ، از نقاشان اروپایی که به ایران می آمدند استفاده می نمودند ونقاشان ایرانی را نیز تشویق به چهره پردازی از خود می کردند .
کاشیکاری
کاشی عبارت است از خشتی رسی که ضمن به کار گیری لعاب دو بار پخته می شود . ابتدا بدنه آن در دمای بین ۹۰۰-۸۰۰ درجه سانتی گراد وسپس لعاب آن در دمای بین ۱۰۰۰-۹۵۰ درجه سانتی گراد پخته می شود .
این شیوه از نقش اندازی بر دیوار ها که سابقه ای بسیار طولانی دارد وبه حکومت های بین النهرین وایلام وهخامنشی تا دوره زندیه می رسد ، استفاده از لعاب برروی آجر ویا به عبارتی بیسکوئیت است .
در میان تکنیک های مختلف کاشی کاری از معرق وهفت رنگ آنچه که در این دوره بیشتر مورد استفاده قرار گرفت وبرای نقاشی به وسیله لعاب مناسب تر بوده کاشی هفت رنگ است . این کاشی عبارتست از بدنه ای به فرم خشت چهارگوش با ضخامت ۱تا۵/۱ سانتی متر وبه ابعاد ۱۵*۱۵ویا ۲۰*۲۰سانتی متر که پس از پخت اول بر روی آن یک سطح لعاب سفید ویا به ندرت هر نوع لعاب رنگی دیگر زده شده که پس از پخت دوم بر روی آن توسط لعاب های رنگی مختلف بر اساس طرح در نظر گرفته شده سطح آن نقاشی می شود .دمای پخت سوم معمولاً پایین وبین ۶۰۰الی ۸۰۰ درجه سانتی گراد می باشد .
همان گونه که ذکر شد ه عموماً اندازه کاشی های هفت رنگ به صورت مربع است اما در بعضی قسمت ها ی بنا به خصوص در گلویی گنبد ها که دارای طرح مقرنس به صورت یک تخته یا یک طبقه یا در قسمت حاشیه به صورت مستطیل هستند ساخته می شود.
انتقال طرح مورد نظر بر روی کاغذ وسپس به وسیله سوزن بر روی خطوط طرح سوراخ سوراخ نموده وگرده می نمایند .گرده کردن به این صورت عمل می شود که در داخل پارچه بسیار نازک ولطیفی مقداری خاکه ذغال ریخته وآن را بر روی طرح سوراخ شده می کوبند .
در شیوه کاشی زیر رنگی ونحوه اجرای آن در ابتدا چون کاشی هفت رنگی است وپس از تمام شدن رنگ آمیزی یک لعاب شیشه بر روی آن داده میشود وسپس به کوره می برند در حقیقت رنگ روی آن را ثابت کرده ودر صورت کشیدن دست بر روی آن ، رنگ ها محو نمی شود ودر حقیقت جزء لاینفک کاشی است در حالی که کاشی زیر رنگی این چنین نیست وبا کشیده شدن دست بر روی رنگ ها در صورتی که لعاب شیشه بر روی آن ها داده نشده باشد پاک ومحو می گردد ولعاب شیشه فقط محافظی برای جلو گیری از خرابی یا محو شدن رنک کاشی است . هفت رنگی که به طور معمول در کاشی سازی استفاده می شود عبارتند از :
اکسید کبالت =رنگ لاجورد
اکسید قلع= رنگ سفید
اکسید مس = سبز وفیروزه ای
اکسید آهن = قهوه ای
اکسید آنتیموان = زرد
اکسید منگنز = رنگ سیاه
اکسید کروم = رنگ سبز وقرمز
بدین شیوه انواع کاشی ها با طرح ها ونقش های گوناگون در دوره زند وقاجار ساخته شده وبر روی ان ها نقاشی کرده اند که با توجه به سبک هر یک با نقوش خاص ورنگ های مورد استفاده در آن ها تفاوت می یابد .در دوره زندیه به همان سبک وشیوه استفاده از گل های زنبق وپرندگان ونقاشی بر روی آن با تاثیر بیشتر از سبک نگار گری سنتی ایران رواج داشته است در حالیکه در دوره قاجاریه استفاده از کاشی رونق بیشتری می یابد وهم چنین از نظر اقتصادی نیز با هزینه کمتری کاشی مورد نظر را تولید می کردند واز نظر ساخت هم نسبت به سایر کاشی ها به زمان کمتری نیاز داشتند .
وسعت زیاد به کار گیری کاشی های هفت رنگ منقوش به مناظر وتابلو های مختلف در این دوران باعث گردید که هنرمندان ونقاشان بسیاری به کاشی سازی روی آورده اند وتابلو هایی را که در نوع شیوه خاصی را داشته اند به تصویر در آورند .در این دوره تصویر در باریان وشاهزادگان ونقش شیر وخورشید وملائکه و…..که به روش سایه روشن کار شده اند مورد استفاده قرار گرفت .
در کاشی های لعاب دار این دوره علاوه بر به کار گیری لعاب به رنگ های سفید ، سیاه ، لاجورد ، فیروزه ای ، قرمز وحنایی که در دوره های قبل نیز مرسوم بوده است ، استفاده از لعاب های نارنجی وزرد طلایی به وسعت زیاد متداول گشت که از خصوصیات بارز کاشی های این دوره می باشد .
تاثیر هنر هنرمندان شیراز در دوره قاجاریه در کاخ گلستان تهران دیده می شود چرا که کاشی های هفت رنگ کاخ گلستان تهران منسوب به محمد قلی شیرازی به سال ۱۲۸۴هجری قمری است .
با سلام و احترام لطفا جهت سفارش نقاشی از روی چهره کلیک کنید.
- هدیه یا کادو تولد همسر، فرزند، دوستان و یا آشنایان
- هدیه سالگرد ازدواج و یا برای ثبت شادی روزهای اول زندگی مشترکشان
- هدیه برای شروع یک رابطه دوستانه و مشترک
- یادبود برای عزیزان و یا دوستان که وقتی هستند قدرشان را بدانند