فرشهای دوران صفویه را می توان متعلق به دو گروه زمانی دانست:
اول: قالیهای بافته شده در دوران سلطنت شاه اسماعیل وشاه طهماسب كه به”شاه طهماسبی” معروف است و خود مكتبی خاص دارد كه به همین نام شهرت یافته. شاه طهماسب همواره به تشویق هنرمندان و قالیبافان و طراحان می پرداخت و خود از هنر بهره داشت و حتی نوشته اند، رنگرزی می دانست و مستقیمأ طراحی می نمود و بافندگان را راهنمایی می كرد. از این جهت در زمان پادشاهی او انواع صنایع ظریفه به ویژه قالی بافی راه ترقی پیمود و در طرح آن تغییرات كلی به وجود آمد. قالیهای ترنجدار جانشین آن گروه از قالیهایی شد كه تا اواخر قرن ۹ هجری در ایران بافته می شد و بعدأ به طرح مغولی و تیموری شهرت یافت. علاوه بر قالیهای ترنجدار در این دوره بافتن قالیهایی با طرح حیوان و شكارگاه متداول شد. دوم: قالیهای بافته شده در زمان شاه عباس كه به مكتب ” شاه عباسی” معروف است. در این دوره با اغتنام فرصت از وجود هنرمندان عصر نقشهای جدید به ویژه با استفاده از اسلیمی ها و گلهای مخصوص بوجود آمد برخی طرحهای قالی در مكتب شاه عباسی عبارتند از:/ الف – طرح ترنجدار یا لچك ترنج/ ب – طرح شكارگاه/ ج – طرح درختی/ د – طرح گلدانی .
اینك با توجه به سهولت ایجاد ارتباط بین هنرمندان نقاط مختلف و پیشرفت تكنیك طراحی و نقش پردازی، فرش همگام با سایر هنرها و صنایع مردمی رو به تكامل رفته است، طرحهای محلّی به نقاط دیگر برای بافت فرستاده می شود و هنرمندان از نتایج تجربیات دیگر همكاران خویش كاملاً با خبر می گردند. وسایل كار طراحی پیشرفت نموده و تكنیك جدید به كمك هنرمندان آمده و ایشان به مهارت در تهیه و تكثیر طرحهای خود اقدام می كنند. بازار های فرش جهانی به ویژه از اوائل قرن بیستم میلادی رونق گرفته و این خود تشویق دست اندركاران را در پی داشته و به ویژه در تبریز، كرمان، كاشان، اصفهان، اراك ، داد و ستد این كالای ارزشمند را رونق داده و در این زمان است كه بازار صادرات فرش های نو و كهنه گرم شده و كارگاه های بزرگ برای پاسخگویی به تقاضاهای روز افزون دایر گردیده است. این قالیها به اروپا به ویژه كشور آلمان و آمریكا حمل می گردد و موجبات تقویت بنیه مالی كشور را در حد خود فراهم می سازد و تجارت خارجی را به سرمایه گذاری در تولید فرشهای مورد درخواستشان تشویق و ترغیب می نماید. مجموعه این اقدام طی قرن اخیر در جهت تقویت بنیه اقتصادی كشور مؤثر بوده، اما دخالت فروشندگان و صاحبان سرمایه در كار طرح و رنگ فرش و سفارشات غیر مسئولانه ایشان به كیفیت این دستباف لطمه وارد ساخته است. عدم نظارت صحیح بر كار بافت فرش و بسیاری عوامل دیگر از جمله قیمت ها و چگونگی صادرات طی نیم قرن گذشته، رقبای فرش ایران را به میدان رقابت كشانده واز سوی دیگر سودجویان را به سوء استفاده از غفلت دست اندركاران و انجام تقلباتی در مراحل مختلف تهیه موارد اولیه و تولید فرش وا داشته و در نتیجه موجبات سقوط كیفیت و كمیت و گرمی بازار فرش ایران را فراهم نموده است به منظور ایجاد پیوستگی ارتفاء سطح كیفی این دستباف ارزشمند و تداوم تاریخ پرآوازه ی آن هوشیاری و كوششی همه جانبه لازم است كه امید است عشق و علاقه عامه مردم به این میراث اجدادی خود آن را در ضمیر كلیه دست اندركاران بیدار سازد.
اگرچه موزه فرش، فاصله زیادی با موزه هنرهای معاصر تهران ندارد و می‌شود دستاورد یك قرن طراحی فرش در آنجا به نمایش در‌بیاید اما مسئولان و برگزار‌‌كنندگان نمایشگاه طرح فرش، موزه هنرهای معاصر را انتخاب كردند تا مردم عادی و حتی اهالی هنرهای تجسمی به یاد بیاورند كه روزی روزگاری، فرش ایرانی، گران قیمت‌‌ترین و با ارزش‌‌ترین كالای هنری ایرانی به حساب می‌آمده است؛ روزگاری كه به قول حسین خسروجردی هر كسی نمی‌توانست فرش ایرانی را روی دوشش بگذارد و آن را معامله كند!
برخلاف آنچه به‌نظر میرسد، نمایشگاه طراحی فرش، فقط برای حرفه‌ای‌ها و طراحان فرش جذاب و پُربار نیست؛ هر چند كه آنها لذت بیشتری از كل نمایشگاه می‌برند چون گره‌های هنری و نام طرح‌ها را از ظاهر یك طرح تشخیص می‌دهند و به این تشخیص درستشان، مباهات می‌كنند!اما زمینه شطرنجی تابلوها، اولین مشخصه‌ای است كه فرشبافان و طراحان به‌دنبال آن می‌گردند. زمینه شطرنجی كه نباشد، متوجه می‌شوند آنچه می‌بینند، فقط یك عكس از فرشی قدیمی است.
مهم‌ترین نكته طرح این فرشهای قدیمی‌تر، این است كه بیننده به راحتی می‌تواند متوجه بشود با پیشرفت زمان، طرح‌ها هم پیچیده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود یا شاید هم شلوغ‌تر و خوشبختانه از آنجاكه تاریخ تمام طرح‌ها مشخص شده، مقایسه جزئیات ساده‌تر است؛ مثلا در طرح فرشهای دهه‌های اخیر گل‌ها و بته‌های بزرگ دیده می‌شود یا طرحهای زیادی هستند كه چند سبك را با هم تلفیق كرده‌اند و از آن، طرحی جدید كشیده‌اند؛ طرحهای مجید حامی یكی از این موارد است.
طرح او لچك ترنج تلفیقی گل و مرغ است. یا مثلاً دو طرحی كه در سال ۸۷، خلق شده‌اند هم همین ویژگی را دارند. یكی از آنها، طرح اسب و حاشیه تلفیقی دارد و اساساً به‌نظر میرسد تابلوفرش باشد، نه طرح یك فرش. دیگری كه طرحی با نام زیرخاكی (سبك استاد قلی نامی) دارد، با رنگهای روشن كشیده شده و همه جور نقشی در آنها می‌توان پیدا كرد؛ حیوان، گل، شیر بالدار و گلدان‌های بزرگ.
اما آنچه نمایشگاه طرح فرش را از دیگر نمایشگاه‌ها متمایز می‌كند، وجود كارگاه‌ها و میزگردهای مختلف است. به‌خصوص كه محسن محسنی، شخصاً در انتخاب و نمایش طرحهای فرش دخیل بوده است؛ آنان كه كمی بیشتر با فرش و طرح فرش آشنا هستند، می‌دانند كه محسنی سال‌های متمادی، ریاست شركت فرش ایران را در شهرهای مختلف بر عهده داشته و احتمالا كسی بهتر از او نمی‌توانست نمایشگاه را اداره كند. او درباره برگزاری این نمایشگاه می‌گوید: «تا به حال همه نمایشگاه‌های فرش، به نمایش فرش بافته شده اختصاص داده شده، آنهم با انگیزه خرید و فروش این كالا.
مهم‌ترین نكته طرح این فرشهای قدیمی‌تر، این است كه بیننده به راحتی می‌تواند متوجه بشود با پیشرفت زمان، طرح‌ها هم پیچیده‌تر و پیچیده‌تر می‌شود یا شاید هم شلوغ‌تر و خوشبختانه از آنجاكه تاریخ تمام طرح‌ها مشخص شده…
لذا همیشه جنبه تجاری این نمایشگاه‌ها بسیار زیاد بوده است ولی ما این بار قصد داشتیم سوابق هنر فرش را به مخاطبان، به‌خصوص جوانان بشناسانیم. به همین دلیل هم می‌بایست طرح و نقش گذشته را شناسایی می‌كردیم.»او ادامه می‌دهد: «فرش ایرانی با مشكلات عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌كند كه یكی از مهم‌ترین آنها، رقابت نابرابر با بازار فرش كشورهای دیگر است؛ كشورهایی كه با دستمزد بسیار پایین، قالیبافانی را از كشورهای چین، هند و پاكستان اجیر می‌كنند و دست به تولید انبوه می‌زنند؛ چیزی كه تاجران فرش ایرانی نمی‌توانند انجام دهند چراكه دستمزدها و هزینه‌ها مشخص است و عدول ناپذیر.
حتی اگر این كار عملی هم باشد، باز هم نتیجه، چیز مطلوبی نخواهد بود و فرش ایرانی به ابتذال كشیده می‌شود. بنابراین، فرش ایران باید تحت مدیریت خاصی ساماندهی شود. اولین قدم هم شناساندن طرح و نقش فرش به مخاطب است لذا این نمایشگاه، فرصت خوبی را در جهت نیل به این هدف فراهم كرده است چون طرحهای فعلی از میان هزاران طرح از شهرهای مختلف انتخاب شده‌اند.»
فرش ترکمن ؛ اوج هنر و هويت زنان کرانه خزر
“دو تا قرمز، يکي زرد به زير، دو تا نارنجي”، اين کلمات لالايي گوش نوازي است که دختر ترکمن صحرا از مادر به يادگار دارد و هر روز تکرار مي کند تا اوج هنر و هويت را براي هميشه تاريخ زنده نگه دارد.
به گزارش خبرنگار مهر در گرگان، رنگ چهره اش مثل قالي پرنقش و نگار شده، از قامتش مي توان داستان رنج زندگي هنرش را فهميد. دختران ترکمن پس از ازدواج و “آنق گذاري”( کلاه مخصوص زنان متاهل)، روغن، يک کاسه آرد و يک “ايگ”هديه مي گيرند که ايگ يا دوک نخ ريسي نشانه اي است براي پويايي و فعاليت و ريشه در تاريخ و هويت زنان ترکمن دارد.
امروز گلستان و ترکمن با فرش و قالي ترکمن شهرت جهاني دارد و اين شهرت مرهون تلاش زنان و دختران بي نام و نشان و هنرپردازي است که با هر تار و پود تابلويي از عشق و شيدايي را به تصوير مي کشند.
“گول” نقش اصلي فرش ترکمن است که بافته هاي هر قوم به وسيله آن از بافته هاي اقوام ديگر متمايز مي شود و پشم و پنبه از مواد اوليه براي توليد اين هنر ماندگار است.
به رغم ترويج رنگهاي شيميايي هنوز مواد رنگدار گياهي مانند پوست انار، چوب پويا، خاکستر چوب ازدار و زردچوبه، روناس و نيل براي رنگرزي خامه قالي کاربرد دارد.
“دو تا قرمز، يکي زرد به زير، دو تا نارنجي”، اين کلمات لالايي گوش نوازي است که دختر ترکمن صحرا از مادر به يادگار دارد و هر روز تکرار مي کند تا اوج هنر و هويت را براي هميشه تاريخ زنده نگه دارد.
نقوش فرش اصيل ترکمن ذهني يا حفظي بافت است و زنان ترکمن در توليد اين دستبافت، آرمانها و انديشه هايشان را با رنگهاي دلخواه بر روي تار قالي گره مي زنند تا تابلويي زيبا و مانا پيش روي مجسم سازند.
شاخ قوچ، نقش عقرب، ماري گول، در ناق گول، قافسه گول، تکه گول، انسي، قزل اياق، توينگ گول، قوش گول، آوغان گول، تاج حروز، پنجارا آراگول، آق نقش از جمله نقوش زيبايي است که در اين هنردستي به کار مي رود.
دارهاي قالي بيشتر از نوع افقي و متحرک بوده و به همراه کوچ ايل جابجا مي شود و در سالهاي اخير استفاده از دارهاي عمودي نيز در اين منطقه رونق يافته است.
اکنون هنرپردازان اين هنر ديرپا، پرپيشينه و داراي شهره جهاني با مشکلات فراواني روبرو هستند و براي رفع مشکلاتشان خواستار حمايت ويژه متوليان امر هستند.
جمعي از اين هنرمندان اين هنر دستي بر اين باورند که مواد اوليه نامرغوب، نبود حمايت مالي، ساماندهي نشدن، بي توجهي به آموزش، آشنا نبودن به نيازهاي بازار و برنامه نداشتن موجب شد تا فرش اصيل ترکمن رو به فراموشي رود و جايگاه واقعي اش را از دست دهد.
اين عده در گفتگو با خبرنگار مهر در گرگان، برپايي کارگاههاي آموزشي، خريد تضميني، بالا بردن کيفيت، شناسنامه دار کردن قالي، ترويج آموزش و اصول سنتي فرش بافي را در احياي دوباره قالي ترکمن ضروري مي دانند.
علاوه بر بازارهاي داخلي، اميرنشينان خليج فارس، کشورهاي حاشيه خزر و برخي کشورهاي اروپايي، خريداران فرش اصيل ترکمن را تشکيل مي دهند.
مرجان جعفري که قالي بافي را از مادر مرحومش به يادگار دارد، افزود: اگر براي توسعه و احياي اين هنر دستي و اصيل کاري صورت نگيرد، در آينده اي نزديک از اين هنر جز نام و نشان چيز ديگري باقي نخواهد ماند.
وي اظهار داشت: مواد اوليه نامرغوب و بي کيفيت موجب شده تا فرش اصيل ترکمن جايگاه قبلي خود را از دست دهد که اين امر نگران کننده است.
بافنده ديگري از گنبدکاووس گفت: قاليبافي در اشتغال و درآمد زنان و دختران روستايي منطقه نقش اساسي دارد و براي رونق نيازمند متولي خاص است.
شهلا ايگدي بيان داشت: هر روز شاهد جمع شدن دارهاي قالي هستيم و بايد براي حمايت از فعالان اين عرصه برنامه ريزي جامعي شود.
بانوي ديگري از بندرگز، کمبود وام، نبود حمايت مالي، دستمزد کم و بيمه نبودن را از مهمترين مشکلات فراروي ذکر کرد و گفت: برنامه جامع و اصولي براي حمايت از توليدکنندگان اين هنر ضروري است.
کبري نعيمي افزود: اتحاديه تعاوني براي حمايت از بافندکان فرش بايد گسترش يابد و مرکزي براي بهبود وضعيت قاليبافي در منطقه تشکيل شود.
وي اظهار داشت: متاسفانه برخي افراد سودجو با صدور فرشهايي با کيفيت نامطلوب و تقلبي در سالهاي گذشته بر جايگاه اين هنر اصيل و سنتي تاثير منفي گذاشته اند.
به گفته اين بانوي هنرمند، فرش بايد بر اساس نياز مصرف کنندگان توليد شود که ارتباط بيشتر بين توليد کننده و صادر کننده ضروري است.
امروز گلستان و ترکمن با فرش و قالي ترکمن شهرت جهاني دارد و اين شهرت مرهون تلاش زنان و دختران بي نام و نشان و هنرپردازي است که با هر تار و پود تابلويي از عشق و شيدايي را به تصوير مي کشند.
رئيس اداره بازرگاني گنبد کاووس گفت: اتحاديه توليدکنندگان فرش دستبافت ترکمن در اين شهرستان تشکيل مي شود که راه اندازي اين اتحاديه در حمايت از فعالان اين عرصه و رفع مشکلات فراروي نقش زيادي دارد.
خليل رجبي افزود: تاکنون براي سه هزار هنرمند فرش دستبافت ترکمن در اين شهرستان کارت فعاليت صادر شده است اين در حاليست که حدود شش هزار نفر در اين شهرستان در زمينه توليد فرش دستبافت فعاليت دارند.
به گفته رجبي، همچنين تاکنون ???? نفر از هنرمندان اين رشته بيمه شدند و از مزاياي آن بهره مند هستند.
مدير اداره بازرگاني گنبد کاووس با اشاره به نقش و جايگاه فرش دستبافت ترکمن در ايجاد اشتغال بيان داشت: توليد و عرضه فرش مرغوب ترکمن به حفظ جايگاه و ارزش آن در بازارهاي جهاني و نيز رونق بيشتر اقتصاد خانوارهاي توليدکننده فرش کمک خواهد کرد.
وي يادآورشد: رفع مسائل و مشکلات توليدکنندگان فرش نياز به عزم ملي و منطقه اي دارد و بايد در اين زمينه تلاش بيشتري شود.
کاهش مرغوبيت فرش ترکمن نگران کننده است
مديرعامل اتحاديه شرکتهاي توليدي فرش دستباف ترکمن گلستان گفت: کاهش مرغوبيت فرش ترکمن در سالهاي اخير نگران کننده است.
تاشلي قوچقي افزود: رقابت ناسالم بازار و هزينه بالاي توليد از جمله دلايل کاهش مرغوبيت فرش اصيل ترکمن را تشکيل مي دهد که بايد رفع شود.
وي اظهار داشت: اکنون بسياري از توليدکنندگان فرش ترکمن مجبورند با مواد اوليه نامرغوب فرش توليد کنند که براي رفع مشکلات موجود عزم ملي نياز است.
غلامرضا سوسرايي فرماندار گنبد کاووس گفت: بايد با برنامه ريزي دقيق و اصولي براي رفع مشکلات هنرمندان اين عرصه و ارتقاي کيفيت فرش ترکمن تلاش شود زيرا گسترش صنعت فرش دستباف ترکمن در بين خانواده‌ها، فرصت‌هاي خوبي را براي اشتغال و رونق اقتصادي آنان ايجاد مي کند.
سوسرايي اظهار داشت: توليد فرش با کيفيت به ارتقاي جايگاه فرش ترکمن در بازارهاي جهاني و رونق اقتصادي خانوارها کمک مي کند.
شهرستان گنبد کاووس بيش از ۲۹۵ هزار نفر جمعيت دارد که شش هزار نفر آن به قاليبافي اشتغال دارند.
گروه تابلو فرش تیکتا شاپ در راستای اعتلای فرهنگ غنی ایرانی که فرش یکی از نمادهای بارز آن می باشد افتخار این را دارد که به مبادرت به ( چاپ روی فرش ، طرح دلخواه شما ) از قبیل انواع عکس های (شخصی – خانوادگی – مدیران موفق– چهره های پیش کسوتان – قهرمانان ورزشی – شهیدان و … ) و چاپ طرح های دلخواه شما از قبیل انواع (نقاشی های گل – ایرانی – اروپایی – طرح های باستانی – منظره – حیوانات – مینیاتور و … ) جهت هدایای مختلف اعم از تقدیر از برترین ها و تجلیل از بزرگان و یادبود از شخصیت های حقیقی و حقوقی و همچنین اراسته نمودن دفاتر و سالن ها و مکانهای مذهبی و هنری و … با تابلو فرش هایی از نماد و آرم و لوگوی پیشنهادی شما ، با رنگهای متنوع و ابعاد دلخواه به هر تعداد مورد درخواست تولید و به عنوان (هدیه ای گرانبها ) به شما عزیزان تقدیم می نماید. چاپ روی فرش با بهترین کیفیت و پیشرفته ترین و دقیق ترین دستگاه ها در هر دو روی فرش انجام می شود.